Τι είναι τα προγράμματα πληθυσμιακού ελέγχου;

Εδώ και τουλάχιστον τρεις δεκαετίες, υπάρχει μεγάλη σύγχυση τόσο στον πληθυσμό όσο και ανάμεσα στους ειδικούς, ως προς το τι αφορά ο προσυμπτωματικός έλεγχος στη δημόσια υγεία και τι στο πλαίσιο της κλινικής φροντίδας, πρόκειται ωστόσο για δύο διακριτά διαφορετικές κατηγορίες.

Στην περίπτωση της Δημόσιας Υγείας, μιλάμε για προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου, ενώ στο κλινικό πλαίσιο, μιλάμε για τεστ προσυμπτωματικού ελέγχου. Ο προσυμπτωματικός έλεγχος στη Δημόσια Υγεία, αφορά ένα οργανωμένο, συστηματικό πρόγραμμα, όχι τη διενέργεια τεστ από το άτομο σε ευκαιριακή βάση. Έτσι, αν για παράδειγμα κατά τη διάρκεια της τακτικής επίσκεψης μιας γυναίκας στον γυναικολόγο, ο ιατρός συστήσει διενέργεια μαστογραφίας επειδή υπάρχει οικογενειακό ιστορικό, τότε δε μιλάμε για πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου δημόσιας υγείας. Για να είναι τέτοιο, θα πρέπει η μαστογραφία να γίνεται στο πλαίσιο ενός οργανωμένου προγράμματος, που εφαρμόζεται ομοιογενώς σε όλο τον πληθυσμό και περιλαμβάνει συγκεκριμένες διαδικασίες για τις γυναίκες που θα διαπιστωθούν ευρήματα στην εξέταση.

Ο προσυμπτωματικός έλεγχος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της δευτερογενούς πρόληψης και ορίζεται ως «το σύνολο των μέτρων που οδηγεί στην έγκαιρη ανίχνευση και κατάλληλη παρέμβαση ώστε να ελεγχθεί η νόσος και να μειωθεί η αναπηρία εξαιτίας της νόσου». Ο όρος «έγκαιρη ανίχνευση» υποδηλώνει ότι μπορεί ήδη να υπάρχουν παθολογικές αλλαγές που εξελίσσονται και μπορούν να εντοπιστούν, ακόμα κι αν δεν προκαλούν συμπτώματα. Ακριβώς αυτή η προσέγγιση εφαρμόζεται στα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του μαστού, που αποτελεί ένα από τα εμβληματικά προγράμματα της Δημόσιας Υγείας. Στο κλινικό πλαίσιο, η διενέργεια προληπτικών εξετάσεων αποτελεί σύσταση του ιατρού στον ασθενή, συνήθως όταν ο τελευταίος έχει υψηλό κίνδυνο για κάποιο νόσημα, είναι δηλαδή στοχευμένη, ενώ στη Δημόσια Υγεία, έχουμε το μαζικό έλεγχο σε επίπεδο πληθυσμού.

Mε βάση τα ευρήματα πρόσφατων ερευνών, στη χώρα μας η πρόληψη είναι ιδιαίτερα υποβαθμισμένη διαχρονικά, με αποτέλεσμα το 75% των θανάτων να οφείλεται στα καρδιαγγειακά και τον καρκίνο, που είναι σε μεγάλο βαθμό προλήψιμα νοσήματα. Αποτέλεσμα αυτού είναι να χάνουμε κατά μέσο όρο δέκα χρόνια από το προσδόκιμο της ζωής μας. Από σχετικές έρευνες φαίνεται ότι, κατά τη διετία 2018-2020, μία στις τέσσερις γυναίκες δεν είχε κάνει test-pap, μία στις δύο γυναίκες άνω των 40 ετών δεν είχε κάνει μαστογραφία, και μόνο ένα στα δέκα άτομα άνω των 50 ετών είχε κάνει αιματολογική εξέταση κοπράνων για έγκαιρη ανίχνευση του καρκίνου του παχέος εντέρου. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, το ποσοστό των ατόμων που έκαναν προληπτικές εξετάσεις μειώθηκε δραματικά στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ παράλληλα, τα ποσοστά αυτά είναι κατά πολύ και δυστυχώς συστηματικά χαμηλότερα στα άτομα που ανήκουν σε χαμηλότερα κοινωνικό-οικονομικά στρώματα.